بیماری هیرشپرونگ در اطفال شاید در نگاه اول تنها یک مشکل ساده گوارشی به نظر برسد ، اما در واقع داستانی پیچیده از عملکرد هماهنگ بدن است که در بخشی از روده دچار اختلال می شود. در این بیماری ، بخشی از روده بزرگ فاقد سلول های عصبی مسئول حرکت طبیعی مواد غذایی است ؛ درست مثل قطعه ای از مسیر که فرمان حرکت را دریافت نمی کند. نتیجه ؟ تجمع مواد ، اتساع روده و مشکلات گوارشی جدی از دوران نوزادی. هیرشپرونگ نه تنها چالشی برای پزشکان جراح کودکان است ، بلکه نمونه ای شگفت انگیز از اهمیت عصب ها در سلامت دستگاه گوارش به شمار می آید. درک این بیماری ، گامی مهم در شناخت تعامل اعصاب و روده و در نهایت ، درمان مؤثر آن است.
بیماری هیرشپرونگ چیست؟
بیماری هیرشپرونگ در اطفال یک اختلال مادرزادی روده بزرگ است که در آن بخشی از روده فاقد سلول های عصبی حرکتی (گانگلیونی) است. این سلول ها مسئول حرکت طبیعی مواد غذایی در روده هستند و نبود آن ها باعث می شود مدفوع در قسمت آسیب دیده تجمع یابد و منجر به یبوست شدید ، نفخ شکم و استفراغ شود. این بیماری معمولاً از بدو تولد خود را نشان می دهد و یکی از علل شایع انسداد روده در نوزادان است. درمان اصلی هیرشپرونگ جراحی است که طی آن قسمت بدون عصب برداشته و بخش سالم روده به مقعد متصل می شود تا عملکرد طبیعی گوارش بازگردد.
هیرشپرونگ چه علائمی دارد؟
- یبوست شدید و مداوم
- نفخ و تورم شکم
- استفراغ مکرر
- تاخیر در خروج مکونیوم بعد از تولد
- کاهش وزن یا عدم افزایش وزن مناسب
- بی اشتهایی
- خون در مدفوع
- دفعات کم اجابت مزاج با درد
- اسهال متناوب یا انسداد جزئی روده
علت اصلی بروز بیماری هیرشپرونگ چیست؟
علت اصلی بروز بیماری هیرشپرونگ در کودکان مربوط به اختلال در تکامل عصبی روده در دوران جنینی است. در این بیماری ، سلول های عصبی ویژه ای به نام گانگلیون ها که مسئول هدایت و حرکت طبیعی مواد غذایی در روده هستند ، به طور کامل در بخشی از روده تشکیل نمی شوند. علت این اختلال چند عاملی است و شامل موارد زیر می شود:
- عوامل ژنتیکی : جهش در ژن های خاص (مانند RET و EDNRB) می تواند خطر ابتلا به هیرشپرونگ را افزایش دهد.
- نقص در مهاجرت سلول های عصبی : سلول های عصبی جنینی به درستی به بخش انتهایی روده حرکت نمی کنند و باعث عدم تشکیل شبکه عصبی می شوند.
- اختلال در تکثیر یا بقا سلول های عصبی : برخی سلول های عصبی قبل از تکامل کامل از بین می روند یا نمی توانند فعالیت طبیعی داشته باشند.
- عوامل محیطی و بارداری : در برخی موارد ، عواملی مانند مصرف مواد خاص یا بیماری های مادر در بارداری می تواند در بروز اختلال نقش داشته باشد.
نتیجه این اختلال ، عدم توانایی روده در ایجاد حرکات موجی طبیعی (پِریستالسیس) و تجمع مدفوع در بخش آسیب دیده است. به همین دلیل هیرشپرونگ معمولاً از بدو تولد علائم گوارشی جدی ایجاد می کند و نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد.
درمان بیماری هیرشپرونگ
درمان بیماری هیرشپرونگ عمدتاً جراحی است و هدف آن حذف بخش فاقد سلول عصبی و بازگرداندن عملکرد طبیعی روده است.
- تشخیص دقیق قبل از جراحی : استفاده از آزمایش هایی مانند بیوپسی روده ، عکس رنگی یا مانومتری برای تعیین محل و وسعت روده بدون گانگلیون.
- عمل جراحی قطعی (Pull-through) : برداشتن بخش مبتلا به هیرشپرونگ و اتصال روده سالم به مقعد. انواع مختلف شامل:
- جراحی باز سنتی
- جراحی لاپاراسکوپی
- روش های کم تهاجمی مدرن
- استومی موقت (در برخی موارد) : در نوزادان با روده بسیار متورم یا بیمارانی با عفونت ، ایجاد کولستومی موقت قبل از عمل قطعی.
- مراقبت های پس از جراحی : شامل تغذیه مناسب ، جلوگیری از یبوست و مصرف داروهای ضد التهاب در صورت نیاز.
- پیگیری طولانی مدت : کنترل عملکرد روده ، اجتناب از انسداد مجدد و در صورت لزوم انجام جراحی یا درمان مکمل.
در بیشتر کودکان ، جراحی هیرشپرونگ باعث بازگشت فعالیت طبیعی روده و رشد طبیعی می شود ، اما در برخی موارد ممکن است مشکلات جزئی مانند یبوست یا اسهال بعد از جراحی ادامه یابد که نیاز به مدیریت پزشکی دارد.
آیا کودک پس از درمان هیرشپرونگ می تواند زندگی طبیعی داشته باشد ؟
بله ، بیشتر کودکان پس از درمان هیرشپرونگ می توانند زندگی طبیعی داشته باشند. جراحی موفق ، که شامل برداشتن بخش فاقد سلول عصبی و اتصال روده سالم به مقعد است ، معمولاً عملکرد طبیعی گوارش را باز می گرداند. پس از عمل ، کودک ممکن است به مدتی نیاز به رژیم غذایی مناسب و مراقبت های پزشکی داشته باشد ، اما با پیگیری منظم ، مشکلات جدی نادر است. رشد ، وزن گیری و فعالیت روزمره کودک معمولاً طبیعی می شود. برخی کودکان ممکن است به صورت موقت با یبوست یا اسهال مواجه شوند که با مدیریت پزشکی قابل کنترل است و زندگی روزمره را مختل نمی کند.
